Bài viết là bản dịch của bài báo gốc do tác giả Katherin Lang đăng trên Medical News Today. Đọc bài báo gốc tại đây.

• Số người mắc sa sút trí tuệ (dementia) được dự đoán sẽ tăng khoảng 3 lần vào năm 2050.
• Khoảng 70% các trường hợp sa sút trí tuệ là do bệnh Alzheimer, dạng phổ biến nhất của sa sút trí tuệ.
• Các phương pháp điều trị hiện có chỉ có thể làm giảm triệu chứng, còn các phương pháp điều trị giảm nhẹ bệnh (disease-modifying treatments) thì chưa phổ biến rộng rãi.
• Hiện tại, các nhà nghiên cứu đã phát triển loại thuốc xịt mũi làm giảm viêm và tắc nghẽn protein, theo kết quả thử nghiệm trên chuột.
• Các nhà nghiên cứu đề xuất rằng thuốc xịt mũi nêu trên có thể làm chậm tiến triển của bệnh Alzheimer ở người lên đến 15 năm.

Với tốc đổ tăng trưởng và già hóa dân số hiện tại, số người mắc sa sút trí tuệ được dự đoán sẽ cán mốc gần 152,8 triệu người vào năm 2025.

Có nhiều dạng sa sút trí tuệ, trong đó, phổ biến nhất là bệnh Alzhimer chiếm tới 70% trường hợp.

Các phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng (Monoclonal antibody treatments), bao gồm thuốc lecanemab và donanemab, là những phương pháp điều trị giảm nhẹ bệnh đầu tiên.

Các thuốc này loại bỏ các mảng xơ vữa beta-amyloid đặc trưng của bệnh Alzhimer, giúp làm chậm các triệu chứng suy giảm nhận thức. Tuy nhiên, phương pháp chữa trị này rất đắt đỏ, và nhiều chuyên gia quan ngại về tác dụng phụ của thuốc.

Trong một nghiên cứu mới của Đại học Texas A&M khoa Y Dược, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một loại thuốc xịt mũi để làm giảm viêm não do các tế bào microglia và astrocytes gây ra, giúp làm chậm tiến triễn bệnh Alzhimer trên chuột thí nghiệm.

Các nhà nghiên cứu đề xuất rằng, nếu tác dụng trên của thuốc được kiểm chứng trên người, thuốc xịt mũi này có thể làm chậm bệnh Alzheimer lên đến 15 năm.

Bài nghiên cứu đầy đủ được đăng trên Journal of Extracellular Vesicles.

Tiến sĩ Courtney Kloske, Giám đốc nghiên cứu khoa học Hiệp hội Alzheimer, người không tham gia trong bài báo trên, nói với Medical News Today rằng những kết quả của nghiên cứu trên mang tính tích cực, tuy nhiên cần rất nhiều nghiên cứu khác để xác minh chúng:

“Những mô hình thử nghiệm rất quan trọng trong việc giúp chúng ta hiểu được căn bản các loại bệnh, tuy nhiên chúng cần được kiểm chứng trên người để được xác minh. Tế bào miễn dịch não microglia vô cùng phức tạp và các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu cách chúng hoạt động vào các giai đoạn khác nhau của bệnh. Vì thế, tuy kết quả nghiên cứu trên vô cùng thú vị, nhiều nghiên cứu cần được thực hiện để biết liệu phương pháp điều trị này có mang đến lợi ích cho những người đang, và có khả năng cao mắc bệnh Alzhimer.”

Thuốc xịt mũi nhắm vào các tế bào miễn dịch tăng hoạt động trong não

Tế bào microglia và astrocytes là tác nhân quan trọng gây viêm não của bệnh Alzheimer. Trong một bộ não khỏe mạnh, các tế bào miễn dịch trên bảo vệ tế bào thần kinh, và loại bỏ các tế bào bị tổn thương, nhưng đối với bộ não Alzheimer, sau khi dọn dẹp các mảng xơ vữa beta-amyloid, chúng bị tăng hoạt động và tiêu diệt các tế bào thần kinh khỏe mạnh.

Trong mô hình chuột thí nghiệm vào những giai đoạn tiền Alzheimer, các nhà nghiên cứu đã sử dụng thuốc xịt mũi chống viêm làm từ tế bào gốc của thể tiết ngoại bào (extracellular vesicles).

Mục tiêu của thí nghiệm là nhắm vào các tế bào miễn dịch để giảm viêm và giảm xơ vữa do protein độc hại.

Các nhà nghiên cứu cho chuột 3 tháng tuổi — bao gồm chuột được điều chỉnh gen để thể hiện các triệu chứng Alzheimer và chuột tự nhiên — 2 liều thuốc xịt mũi có chứa thuốc chống viêm, hoặc giả dược, trong 2 tuần, mỗi tuần 1 lần.

72 tiếng sau liều thuốc thứ hai, các nhà nghiên cứu an tử 5 con chuột để kiểm tra hoạt động của microglia và astrocytes.

Ba tuần sau liều thứ 2, họ kiểm tra hành vi của tất cả các con chuột còn lại. Các nhà nghiên cứu lặp lại thí nghiệm này trong vòng 1 tháng để kiểm tra khả năng nhận thức của chuột sau thi nghiệm. Sau đó họ an tử và phân tích não của chúng.

Điều trị bằng thuốc xịt mũi làm giảm viêm, tăng hoạt động nhận thức

Trong mô hình thử nghiệm này, các con chuột được biến đổi gen (để thể hiện triệu chứng bệnh Alzheimer) mà không được điều trị thường thể hiện các đặc điểm của bệnh, như các mảng xơ vữa beta-amyloid, tăng hoạt động của tế bào microglia, và viêm não vào 4,5 tháng tuổi.

Tuy nhiên, những con chuột 4,5 tháng tuổi khác được điều trị bằng thuốc xịt mũi thì có ít các cụm microglia hơn, cũng như giảm hoạt động của các nhóm gen liên quan đến viêm não. Bên cạnh đó, những con chuột này cũng có ít các mảng xơ vữa beta-amyloid hơn những con chuột không được điều trị.

Tác dụng giảm viêm này có ảnh hưởng đáng kể nhất đối với hồi hải mã (hippocampus) — vùng não chịu trách nhiệm chính trong quá trình học tập và ghi nhớ — và cũng là vùng chịu ảnh hượng lớn nhất từ bệnh Alzheimer.

Trong các bài kiểm tra hành vi, chuột được điều trị (cả chuột đực và chuột cái) đều cho thấy sự cải thiện về hoạt động nhận thức và tâm trạng so với chuột không được điều trị.

Tuy nhiên, Bác sĩ thần kinh Clifford Segil tại Trung tâm Y tế Sain John tại Santa Monica, California, người không tham gia vào nghiên cứu này, nhấn mạnh rằng phương pháp điều trị bằng cách loại bỏ các mảng xơ vữa này khá mới và đang trong giai đoạn phát triển.

“Các nhà nghiên cứu cho biết phương pháp đưa tế bào gốc vào thông qua đường hô hấp có thể làm giảm số lượng mảng xơ vữa của bệnh nhân Alzheimer và trên thế giới cũng đã có thuốc có tác dụng tương tự. Quá trình kiểm chứng sau khi đưa ra thị trường sẽ xác định liệu phương pháp điều trị giảm xơ vữa này có khả năng cải thiện nhận thức hay không,” Segil chia sẽ.

Segil nói thêm: “Nếu việc sử dụng loại thuốc này giúp bệnh nhên cải thiện trí nhớ, […] phương pháp làm giảm xơ vữa não này sẽ cực kỳ đáng mong đợi.”

Điều hòa tế bào miễn dịch não giúp loại bỏ các mảng xơ vữa độc hại, tuy nhiên liệu điều này có tác dụng phụ nào không?

Giảm hoạt động của microglia có thể làm giảm các lợi ích của chúng, tuy nhiên mô hình thí nghiệm trên chuột không có thấy điều này.

Trong một thông cáo báo chí, các nhà nghiên cứu nói rằng “việc sử dụng thuốc xịt chống viêm từ thể thiết ngoại bào này làm thay đổi gen của microglia, làm giảm tác dụng gây viêm, nhưng lại không ảnh hưởng đến khả năng dọn dẹp các mảng xơ vữa do Alzheimer.”

Bác sĩ Steven Allder, bác sĩ thần kinh tham vấn tại Re: Cognitive Health, một người cũng không tham gia vào nghiên cứu này, ủng hộ kết quả của nghiên cứu:

“Thuốc xịt mũi này có vẽ điều hòa hoạt động của microglia khá hiệu quả. Bằng cách giảm tăng hoạt microglia, thuốc làm giảm khả năng gây viêm, đồng thời cho phép các tế bào này tiếp tục dọn dẹp các mảng bám beta-amyloid, thứ liên quan đến tiến triển bệnh Alzheimer. Sự cân bằng này là vô cùng cần thiết vì việc gây viêm não có thể dẫn đến tổn thương thần kinh, nhưng việc loại bỏ mảng xơ vữa cũng cần thiết để duy trì một bộ não khỏe mạnh.”

Tuy nhiên, bác sĩ cũng cảnh báo về những tác dụng phụ tiềm ẩn. “Dù nghiên cứu có những kết quả hứa hẹn, những tác dụng phụ cần được xem xét,” Allder cảnh báo.

Allder giải thích thêm: “Nhiều phản ứng bất lợi khác có thể phát sinh từ việc thay đổi sự hoạt động của tế bào miễn dịch, những ảnh hưởng khôn lường đến các loại tế bào khác, hoặc hậu quả về mặt lâu dài từ việc kiểm soát phản ứng miễn dịch của não. Các kiểm chứng lâm sàn sẽ cần quan sát các tác dụng phụ liên quan đến miễn dịch hoặc các ảnh hưởng khó dự đoán đến sự nhận thức.”

Bệnh Alzheimer: ‘Điều quan trọng là phải xem xét các phương thức khác nhau của việc đưa thuốc vào cơ thể’

Kloske nhấn mạnh sự cần thiết của việc nghiên cứu sâu vào các cách thức điều trị Alzheimer khác nhau.

“Các phương pháp điều trị Alzheimer từ mọi góc độ vào mọi giai đoạn của bệnh là rất cần thiết, vì vậy sự đầu tư chiến lược để đa dạng hóa các phương pháp chữa trị là vô cùng quan trọng” bà cho biết.

“Các phương pháp khác nhau để đưa thuốc vào cơ thể cũng rất quan trọng, giống như phương thức đưa qua đường hô hấp của nghiên cứu này. Tất cả các mục tiêu điều trị và phương thức vận chuyển thuốc để điều trị Alzheimer cần được khám phá,” bà nói thêm.

Bà chia sẽ với MNT rằng: “Hiệp hội Alzheimer hướng đến một tương lai nơi có nhiều cách điều trị bệnh khác nhau, kết hợp, để có một lối sống lành mạnh cho não bộ.”